WYCHOWANIE SŁUCHOWE
Obok usprawniania motoryki narządów artykulacyjnych, ćwiczenia słuchowe (słuchu fizycznego, fonemowego, fonetycznego) są ważnym elementem usprawniania językowego dziecka i powinny być prowadzone jednocześnie z ćwiczeniami motorycznymi. Dzieciom, które wykazują trudności komunikacyjne różnego pochodzenia warto zaproponować tzw. wychowanie słuchowe polegające na uczestnictwie w różnego typu grach i zabawach rozwijających zarówno słuch fizyczny jak i słuch mowny (fonematyczny).
Wady lub zaburzenia wymowy oraz współwystępujące z nimi zaburzenia słuchu fonemowego i fonetycznego bywają przyczyną niepowodzeń szkolnych, np. trudności w czytaniu i pisaniu. Słuch fonematyczny jest psychofizyczną zdolnością do rozróżniania dźwięków mowy w oparciu o cechy fonetyczne języka. Trudności różnicowania fonemów powodują istotne zakłócenia w procesie komunikacji słownej, a przede wszystkim w zakresie rozumienia mowy, trudności w czytaniu ze zrozumieniem. Wyższy poziom odbioru mowy stanowiący już akt intelektualny, jest analizą i syntezą słuchową (tj. wydzielanie wyrazów ze zdań, sylab w wyrazach oraz dźwięków z sylab i wyrazów). Umiejętność rozróżniania dźwięków mowy nie jest zdolnością wrodzoną, lecz wykształca się w dzieciństwie, pod wpływem bodźców słuchowych. A zatem, jest to złożony proces analizy i syntezy dźwięków mowy. Odpowiednio wykształcony słuch fonematyczny umożliwia prawidłową wymowę, wychwytywanie różnic między słowami podobnie brzmiącymi, ale mającymi inne znaczenie, a w końcu dokonywanie analizy i syntezy słuchowej wyrazów, co stanowi podstawową czynność w nauce czytania i pisania.
W programie wychowania słuchowego przewiduje się szereg ćwiczeń rozwijających wrażliwość słuchową dziecka. Ćwiczenia te mają na celu pomóc dziecku rozwijać jego uwagę słuchową i zainteresowanie dźwiękami, uczyć rozróżniania dźwięków, reagowania na usłyszane dźwięki i lokalizować ich źródło, a także rozróżniać natężenie, wysokość, czas trwania oraz ilość dźwięków. Ważne są też ćwiczenia kształtujące elementy prozodyczne mowy, takie jak: rytm, melodia i akcent. Muzyczne parametry dźwięku: wysokość, melodia, barwa, czas trwania są jedynymi adekwatnymi wzorcami dla wypowiedzi słownych (rytmu, akcentu i melodii mowy), zaś umiejętność realizowania tychże parametrów przez dziecko ma szansę uczynić jego wypowiedzi bardziej zrozumiałymi.
Spośród ćwiczeń ortofonicznych, ćwiczenia słuchowe należą do najtrudniejszych. Wprowadza się je dopiero po ćwiczeniach oddechowych, rytmizujących i artykulacyjnych.
Percepcja słuchowa - jest procesem rozpoznawania, różnicowania, zapamiętywania, analizowania i syntetyzowania dźwięków. Na poziom percepcji słuchowej składa się:
SŁUCH FIZYCZNY jest to wrażliwość na fale dźwiękowe. Cechuje go określona ostrość słyszenia; w powoduje; że są ludzie słyszący, niedosłyszący i głusi.
SŁUCH MUZYCZNY pozwala określić wysokość dźwięku i dostrzegać różnice w jego wysokościach.
SŁUCH FONEMATYCZNY zwany też słuchem mownym - jest to zdolność do rozpoznawania i różnicowania dźwięków mowy (najmniejszych elementów składowych wyrazów czyli fonemów). Fonem jest najmniejszą jednostką fonetyczną języka. Realizacją fonemu jest głoska. Mowę rozumiemy dzięki funkcjonowaniu słuchu fonematycznego. Wymaga on operacji na poziomie analizy i syntezy słuchowej opartej na dużej sprawności percepcyjnej i poprawnych operacjach myślowych. Procesy te odbywają się na poziomie kory mózgowej. Słuch fonemowy zaczyna kształtować się w trzecim kwartale życia dziecka, pełna dojrzałość osiągana jest około 6-7 roku życia. Dzięki niemu słyszymy różnice pomiędzy dźwiękami bardzo podobnymi np. p-b, t-d, k-g, itd. Dalszy etap w rozwoju słuchu fonematycznego stanowi analiza i synteza słuchowa. Dziecku nie jest łatwo z potoku mowy wyodrębnić wyrazy, w wyrazach sylaby, w sylabach - głoski. Aby zrozumieć sens mówionego tekstu trzeba uchwycić kolejność głosek w wyrazie i umieć je zróżnicować. Odróżnić dźwięczne od bezdźwięcznych, zróżnicować szeregi:
- s - sz - ś
- c - cz - ć
- z - ż - ź
- dz - dż - dź
ANALIZA SŁUCHOWA - to umiejętność wyodrębniania z potoku mowy: zdań, w zdaniach wyrazów, w wyrazach sylab, a w sylabach głosek z zachowaniem ich kolejności.
SYNTEZA SŁUCHOWA - to scalanie głosek, sylab i wyrazów w określone, złożone układy słuchowe.
PAMIĘĆ SŁUCHOWA - to pamięć wzorców słuchowych wyrazów tzn. pamięć ich długości (liczby sylab i głosek oraz ich kolejności w wyrazie). Jest to również zdolność zatrzymywania w pamięci ciągów wyrazów połączonych związkami logiczno-gramatycznymi (np. dni tygodnia, nazwy miesięcy po kolei, wiersze, piosenki itp.).
Różnicowanie dźwięków, ich analiza i synteza dokonują się na poziomie ośrodkowego układu nerwowego. Jeżeli ośrodek słuchowy kory mózgowej jest uszkodzony lub mniej sprawny, proces różnicowania, analizowania i syntetyzowania dźwięków przebiegają wadliwie. Nie można mylić tych zaburzeń z niedosłuchem pochodzenia obwodowego, ponieważ dziecko z takimi zaburzeniami ma uszkodzone ucho lub nerw słuchowy, a nie ośrodek słuchu w mózgu. Dzieci z zaburzeniami percepcji słuchowej poszczególne dźwięki słyszą bardzo dobrze bez względu na odległość, lecz nie potrafią ich różnicować, analizować czy też dokonywać ich syntezy. Zaburzenia percepcji słuchowej u dzieci upośledzonych w znacznym stopniu utrudniają opanowanie techniki czytania i pisania.
zaczerpnięto ze strony
poradnik-logopedyczny.pl