Jąkanie wczesnodziecięce. Jak podjąć właściwe działania?
Nie wszystkie dzieci komunikują się w sposób płynny. Niektórym zdarzają się „zająknięcia” podczas odpowiedzi na zadany temat, czy podczas swobodnej rozmowy. Nieznaczne „zająknięcia”, które nie zakłócają wypowiedzi są normą, natomiast te, które znacznie utrudniają wypowiadanie się należy zdiagnozować. Rozwojowa niepłynność mówienia (normalna) może przerodzić się w jąkanie wczesnodziecięce (patologiczne), a ono w trwałe jąkanie.
Wyniki badań epidemiologicznych w zakresie jąkania wskazują, że u około 60% dzieci z niepłynnością mówienia, przed ukończeniem siódmego roku życia, ustępuje ona samoistnie, natomiast u 40% dzieci utrzymuje się (M.Chęciek, 1987, 2007).
Trwająca dłużej niepłynność w mowie dziecka, powinna być powodem do niezwłocznej konsultacji z logopedą i psychologiem. Punktem wyjścia w podjęciu jakichkolwiek działań powinna być diagnoza.
Logopeda podczas badania, wywiadu z rodzicami, obserwacji określi i oceni ilość i stopień niepłynności, okoliczności występowania niepłynności, sytuacje w których występują, zachowania świadczące o unikaniu trudności z mówieniem, zmierzające do ukrycia niepłynności.
Diagnoza psychologiczna poszerzy i uzupełni pełny „obraz” dziecka i jego rodziny.
O jąkaniu wczesnodziecięcym mówimy wówczas, gdy w wypowiedzi obserwuje się (zob. M.Chęciek, 2007; Z.Tarkowski, 1997):
- więcej niż 10 niepłynnie wypowiedzianych wyrazów na 100
- więcej niż 9,8% niepłynnie wymawianych sylab
- więcej niż 5% niepłynnie wymawianych wyrazów w większości sytuacji komunikacyjnych, obserwowanych co najmniej przez pół roku
- niepłynności trwające dłużej niż 2 sekundy
- niepłynności składające się z więcej niż dwóch elementów
- powtarzanie części wyrazu i przeciąganie głosek
- nierytmicznie wymawiane głoski
- napięte pauzy w wypowiedzi
- przerzutki (odejścia od tematu wypowiedzi)
O jąkaniu wczesnodziecięcym świadczy:
- świadomość zaburzenia
- negatywne nastawienie do własnej mowy, sytuacji komunikacyjnych i samego siebie
Wyżej wymienione objawy mogą występować w izolacji lub łącznie (tzn. kilka objawów niepłynności pojawia się obok siebie) i mogą im towarzyszyć reakcje: (zob. Z.Tarkowski, 1997; D.Kamińska, 2006)
- współruchy głowy, twarzy, szyi, tułowia, kończyn górnych i dolnych, np. marszczenie czoła, brwi, wzmożone mruganie oczami, drżenie policzków, warg, nozdrzy, podbródka, żuchwy, zaciskanie warg, rąk, współruchy nóg, kołysanie się
- czerwienienie się, blednięcie, nadmierne pocenie się, oziębienie dłoni, przyspieszone bicie serca)
- niepokój, zamartwianie się, poczucie winy, lęk frustracja, agresja
Jakie mogą być przyczyny jąkania wczesnodziecięcego (zob. Z.Tarkowski, 1997):
- dziedziczność, uszkodzenia okołoporodowe, przestawianie z lewej ręki na prawą, słabiej funkcjonujący aparat mowy, stan zmęczenia, uszkodzenia mózgu, niektóre choroby dziecięce
- poczucie niskiej wartości, zmuszanie do mówienia, nieostrożność i brak uwagi, zdenerwowanie, nieśmiałość, lęk, brak pewności siebie, frustracja
- wzmożona pobudliwość, nerwowość – stan ciągłego, wysokiego napięcia
- naśladownictwo innych osób jąkających się
- zaburzona koordynacja myślenia i mówienia – zbyt szybkie mówienie, nie nadążanie za tokiem myślowym, mówienie bez namysłu
- niewłaściwa reakcja rodziców – karanie dziecka, nadopiekuńczość, zbyt duża koncentracja rodziców na niepłynności mówienia dziecka, zbyt wysokie wymagania rodziców wobec dziecka.
Działania, które warto podjąć. Wskazówki dla rodziców:
- Nie szukaj winy w sobie, ani w innych z powodu jąkania dziecka. Podejmij odpowiednie działania, by rozwiązać problem.
- Zgłoś się do logopedy w celu zdiagnozowania niepłynnej mowy dziecka.
- Skorzystaj z konsultacji psychologicznej w celu poszerzenia diagnozy i ustalenia sposobów postępowania
- W razie potrzeby, udaj się na spotkanie się do Klubu „J” w celu uzyskania informacji dotyczących terapii jąkania lub turnusów rehabilitacyjnych dla osób jąkających się (informacje o klubach w poszczególnych województwach można znaleźć na str. www.frogos.org.pl)
- Okazuj dziecku wsparcie i zrozumienie, zaakceptuj jego uczucia
- Poświęcaj dziecku więcej czasu – wybierzcie się razem na spacer, do kina
- Znajdź czas na spokojną rozmowę, słuchaj tego, o czym dziecko mówi, a nie jak mówi. Podczas rozmowy utrzymuj z dzieckiem kontakt wzrokowy
- Okazuj radość ze wspólnie spędzanych chwil
- Nie poprawiaj dziecka podczas niepłynnej wypowiedzi
- Nie zmuszaj dziecka do wypowiadania się, jeśli tego nie chce
- Zwolnij tempo mówienia skierowane do dziecka
- Śpiewajcie razem ulubione piosenki, recytujcie wiersze (w zwolnionym tempie)
- Uczęszczaj systematycznie z dzieckiem na terapię logopedyczną, najlepiej grupową
- Uwierz w sukces dziecka – poprawę płynności mówienia, okazuj dziecku zaufanie i szacunek
- Doceniaj jego wytrwałość i gotowość do pokonywania trudności
- Nie porównuj dziecka z innymi dziećmi
- Umożliwiaj dziecku dokonywania wyborów i samodzielnego rozwiązywania problemów
- Zachowaj stały rytm dnia (pory posiłków, snu), zadbaj o odpowiednią ilość czasu na wyciszenie, relaks
- Zapewnij dziecku poczucie bezpieczeństwa – w domu i w grupie rówieśniczej
- Zachęcaj dziecko do pływania (w bezpiecznym miejscu), które korzystnie wpływa na układ oddechowy i krążenia
- Dostrzegaj mocne strony dziecka – pozwól dziecku „podsłuchać”, gdy mówisz o nim z dumą i radością
„Wychowywać, to znaczy nie uzależniać. Miłość nie może być bojaźliwa. Rodzice często mają zwyczaj trzymania dziecka „pod kloszem”, wyręczania go. To nie jest miłość, to zwykła zaborczość i wstrzymywanie rozwoju. Czy tak ograniczone dziecko będzie umiało się zmagać z życiem, jeśli wcześniej nie nauczyło się pokonywania trudności? Nie uczyni tego, jeśli o wszystkim zawsze decydowali inni. Za każdym razem, kiedy wykonujemy coś za dziecko, odbieramy mu część jego życia. Prawdziwa miłość musi być mocna, skromna, wymagająca od siebie i od innych, ofiarna, a czasami nie pozbawiona bólu. Jedynie taka miłość czyni życie ludzkim. Samodzielność dziecka można rozwijać lub tłumić. Zależnie od postępowania rodziców, mamy do czynienia z dwudziestolatkiem, który nie wie, jak załatwić najprostszą sprawę lub z młodym człowiekiem, który w sposób odpowiedzialny potrafi podejmować decyzje, samodzielnie uporać się z wieloma problemami”. (Pellegrino)
Żródło: Internet